Bursztyn zna niemal każdy. Ten szlachetny surowiec, który można znaleźć na wybrzeżu wielu mórz na świecie, od wieków wykorzystywany jest głównie w jubilerstwie. Ciemnobrązowy, złoty, pomarańczowy i żółty jest uwielbiany przez miłośników biżuterii na całym świecie. Największe jego złoża, bo stanowiące aż 90% światowych zasobów znajdują się nad Morzem Bałtyckim w obwodzie kaliningradzkim. Jaka jest więc geneza i historia tego surowca nazywanego “złotem Bałtyku”? Czy biżuteria z bursztynem jest nadal tak samo popularna, jak kilka wieków temu?
Czym jest bursztyn?
Słowo “bursztyn” pochodzi z języka niemieckiego. “Bernstein” w dosłownym tłumaczeniu oznacza kamień, który się pali. Często na określenie bursztynu używa się również nazw jantar i amber.
Bursztyn to naturalna substancja organiczna, która jest żywicą kopalną. Powstał w wyniku polimeryzacji żywicy drzew iglastych, przebiegającej w warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury. Ma niejednorodny skład, a mieszanina zawartych w nim związków składa się z 67-80% węgla, 1% siarki oraz tlenu i wodoru. Bursztyn ogrzewany w temperaturze pow. 200oC zmienia się w olej bursztynowy. Na świecie występuje łącznie ok. 60 odmian tego surowca. Mogą one przybierać różne, nietypowe kolory np. niebieski, czerwony czy czarny. Bursztyn bałtycki jest najczęściej pomarańczowy, złoty, żółty lub brązowo-pomarańczowy.
Geneza bursztynu
Za drzewo, z którego żywicy powstał bursztyn bałtycki, uważa się wymarły gatunek – sosnę bursztynową (Pinus succinifera), występującą na początku trzeciorzędu (ok. 40 mln lat temu) na terenach nadbałtyckich. Żywica drzew była transportowana do morza przez rzeki i inne cieki wodne, gdzie ulegała zróżnicowanym procesom, głównie polimeryzacji. Doprowadziło to do zmian fizykochemicznych m.in. zwiększenia twardości oraz temperatury topnienia. Tak przeobrażona żywica drzew iglastych jest do dziś niezwykle popularnym surowcem, zwłaszcza jubilerskim. Okruchy bursztynu były transportowane prądami morskimi wzdłuż brzegów stworzonych z piasków, mułów i iłów. Takie złoża bursztynu (m.in. na Półwyspie Sambijskim w obwodzie kaliningradzkim) nazywane są “niebieską ziemią”. Bursztyn to zatem substancja organiczna. Mimo tego, że nie uległ mineralizacji, jest uznawany za kamień szlachetny o genezie organicznej.
Historia
Bursztyn bałtycki znany był już w czasach neolitycznych. Początek jego wydobywania datuje się na ok. 13 000 lat temu. Znaleziska archeologiczne pokazały, że bursztyn wykorzystywany był do tworzenia paciorków, biżuterii i innych zdobień. W starożytności (od I wieku n.e.) między południowymi krajami Morza Bałtyckiego a europejskimi państwami ziem Morza Śródziemnego przebiegał tzw. Bursztynowy Szlak, który jest określeniem kierunki tras wypraw po ten surowiec.
Bursztyn wykorzystywany był w jubilerstwie oraz medycynie naturalnej i od zawsze stanowił drogocenny i niezwykle pożądany materiał. Gdańscy rzemieślnicy wykorzystywali go do wytwarzania pięknych biżuterii i zdobień. Pierwsze wydobycie bursztynu zgodnie z zasadami prac górniczych miało miejsce u wybrzeży Półwyspu Sambijskiego w połowie XVII wieku na zlecenie księcia Fryderyka Wilhelma. Bursztyn bałtycki zapisał się także w historii, jako materiał użyty do zbudowania Komnaty Bursztynowej, często nazywanej “ósmym cudem świata”.
Bursztyn bałtycki dzisiaj
Obecnie bursztyn bałtycki jest wykorzystywany w jubilerstwie do produkcji bransoletek, wisiorków oraz pierścionków. Bogatą kolekcję mozna zobaczyć w galerii Gdania w Gdańsku. Choć w czasach popytu na złoto i diamenty moda na bursztyn umiera, warto podkreślić, że wyroby ze “złota Bałtyku” mają niezwykle estetyczną i sentymentalną wartość dla wielu kobiet.
